Tego dnia warzyli nowy eliksir, roztwór powodujący kurczenie się ludzi i zwierząt. Malfoy ustawił swój kociołek tuż obok kociołków Harry’ego i Rona, więc przygotowywali składniki na tym samym stole (…)
— I. . . panie profesorze, nie dam sobie rady z obraniem suszonej figi ze skórki — powiedział Malfoy głosem nabrzmiałym złośliwą uciechą.
— Potter, obierz Malfoyowi figę — powiedział Snape, obdarzając Harry’ego jadowitym spojrzeniem.
– J. K. Rowling, Harry Potter i więzień Azkabanu
W wierzeniach święte drzewo.
Z punktu widzenia historii kultury szczególnie istotne są takie gatunki figowca jak ficus ruminalis, czyli figowiec ruminalski dla Rzymian, ficus sycomorus, czyli figowiec sykomora dla starożytnych Egipcjan oraz ficus religiosa, czyli figowiec pagodowy w religii indyjskiej.
Święty figowiec w mitologii rzymskiej rósł u stóp Palatynu w pobliżu groty, gdzie wilczyca wykarmiła założycieli Rzymu — Romusa oraz Remulusa. Figowiec, upamiętniający to wydarzenie, znalazł także swoje miejsce na rzymskim Forum.
Dla Greków figowiec był symbolem obfitości i płodności. Nie przypadkiem łączono go z bogiem Dionizosem i z boginią Demeter. Był darem bogów podarowanym ludziom. Dionizos zatknął fallus wyrzezany z drzewa figowego na grobie Polymnosa w zamian za to iż ów wskazał mu za życia drogę do Hadesu. Figi podarowała także Demeter Fytalosowi, gdy ten przyjął ją gościnnie, gdy błąkała się po Attyce w poszukiwaniu zaginionej córki Persefony. Zgodnie z legendą, to on rozpoczął w Grecji uprawę drzew figowych. Odyseusza uratował od Charybdy fakt, że uchwycił się pnia figi, która rosła nad nią. W religii podczas Dionizjów Wiejskich, na cześć boga Dionizosa, noszono kosze w figowymi owocami. Z drzewa figowego sporządzonego fallusy obnoszone podczas falloforiów, świąt związanych z Dionizosem. Także podczas procesji mistów, podążających na misteria do Eleusis, związane z kolei z Demeter, podążające w orszaku dziewczęta miały figi zawieszone na szyjach.
Dla Rzymian figowiec był symbolem państwa, jego siły i powodzenia. Przy figowcu ruminalskim, ficus ruminalis, zatrzymał się koszyk z Romulusem i Remusem wrzucony do Tybru. Figowiec, wiązany z tym wydarzeniem, rósł na rzymskim Forum. Gdy obumierał, było to złym znakiem dla państwa.
W mitologii indyjskiej aśwattha, figowiec pagodowy (ficus religiosa) był drzewem świata. Według indyjskiej kosmogonii rósł korzeniami w górę, a jego gałęzie obejmowały świat podziemny. Do tych wierzeń nawiązuje buddyzm. Pod figowcem Budda osiąga oświecenie i odtąd drzewo to jest z nim wiązane.
W mitologii egipskiej ficus sycomorus, figowiec sykomora była świętym drzewem wiązanym z boginią Hathor. Drzewo było jej uosobieniem, ona sama miała je zamieszkiwać, jedno z imion bogini brzmiało Pani Sykomory. Po śmierci dusze znajdowały w jego gałęziach schronienie, a także pokarm i wodę, które uchodziły za dar samej bogini. Życzenie zmarłych, dotyczące zamieszkania w gałęziach sykomory, wyrażała Egipska Księga Umarłych. Według niej drzewo to miało być siedzibą bogów, a dwie sykomory rosły przy wschodniej bramie nieba, przez którą wyłaniał się bóg słońca Re w swoim rydwanie.
W starożytności na terenie Azji Mniejszej figi wykorzystywano podczas obrzędu oczyszczającego, który miał na celu odwrócenie suszy. Figi wieszano na szyjach skazanych na śmierć ludzi — kozłów ofiarnych, ginących w imię dobra całej społeczności — których następnie bito ich gałązkami figowca po przyrodzeniu. Ofiara ta miała pobudzić płodność w otaczającym świecie.
W chrześcijaństwie liśćmi figowca Adam i Ewa zasłaniają swoją nagość po zjedzeniu owocu z Drzewa Poznania. Z tego powodu liść figowca jest symbolem grzechu. Słodkie owoce symbolizują jednak Ducha Świętego. Natomiast biblijny motyw, w którym Jezus przeklina to drzewo i sprawia, że usycha, figowiec symbolizuje Synagogę, nawiązując do Żydów jako tych, którzy nie chcą pokutować wzorem chrześcijan. Jest także symbolem nadchodzącego lata, gdy pojawia się jako symbol końca świata, a więc nadejścia Chrystusa. Liście pojawiające się na figowcu zapowiadały nadejście lata. W przypowieści z Księgi Sędziów sykomora, wraz z oliwką oraz winoroślą, są wzywane by królowały nad innymi drzewami. Każde z nich odmawia. W Biblii pojawia się także figowiec sykomora w formie metafory.
W Grecji figa uchodziła za dobry środek na zniwelowanie objawów starości. Żydzi używali fig do leczenia wrzodów.
Znak figi, oznaczający odmówienie komuś czegoś, ale także symbol obelżywości, ma stare korzenie. Był znany już w starożytności.
Literatura:
- Kaczor I., Kult drzew w tradycji mitologicznej i religijnej starożytnych Greków i Rzymian, [w:] „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr. 3, Łódź 2001.
- Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.
- Leksykon symboli, pod red. Jarosiński R., Warszawa 1991.
- Macioti M. I., Mity i magie ziół, Kraków 2006.
- Frazer J. G., Złota gałąź, Kraków 2012.
- Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
- Zaświaty i krainy mityczne. Leksykon, pod red. Sacha-Piekło M., Kraków 1999.
- Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
- Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
- Nozedar A., Signs and Symbols Sourcebook. An A to Z compendium of over 1000 designs, New York 2010.
Źródło ilustracji:
- Meurs J., [w:] Nieuhof J., Description générale de l’empire de la Chine, 1665.
