Jęczmień

Procesja dobiegała końca. Fletnicy ustawili się z boku ołtarza, a sześć dziewic, rozrzuciwszy kwiaty, zajęło miejsca po drugiej stronie. Kapłanka, która szła za nimi, zatrzymała się przed ołtarzem i rzuciła w ogień garść jęczmienia, przemawiając do Westy mieszkającej w płomieniu.
– Marion Zimmer Bradley, Kapłanka Avalonu

Roślina znana także z historii wierzeń.

Według jednej z interpretacji imię Demeter oznacza Matkę Jęczmienia.

Jęczmień był składnikiem świętych napojów. W mitologii greckiej wodę z jęczmienia i mięty piła Demeter na dworze króla Keleosa w Eleusis, a podała jej ją królowa Metanejra. Jęczmień wraz z miętą był prawdopodobnie składnikiem kykeonu, napoju spożywanego przez mistów podczas misterów eleuzyjskich. Pszenicę wraz z jęczmieniem przysyłano do Eleusis do świątyni Demeter jako dar dla bogini. Grecy używali go również podczas składania ofiar ze zwierząt bogom bądź po prostu jako ofiary. Placki jęczmienne przynosili Grecy także w ofierze do wyroczni herosa Trofoniosa. Jako składnik piwa jęczmień mógł wchodzić także w skład obrzędowego, spożywanego podczas świąt napoju Słowian. Był składnikiem indyjskiej somy.

W mitologii i religii starożytnego Egiptu, zboże to łączono z Ozyrysem. Według mitu, to Izyda, żona Ozyrysa odkryła jęczmień, a Ozyrys nauczył ludzi jego uprawy. Kiełkujące ziarno symbolizowało zmartwychwstanie boga, jak i całej przyrody. Było zarówno symbolem jego jak i odradzającego się i zamierającego życia. Pszenicy używano więc do sporządzania Ozyrysa zbożowego, skrzyni wypełnionej ziemią i kiełkującym ziarnem. Podobne znaczenie miały, gdy wkładano je do grobowców. Jęczmień, jako uosobienie Ozyrysa, pojawia się w rytuale, w którym woły pędzone były po polu jęczmiennym. Kapłan przebrany za Horusa, syna Ozyrysa, wołał, że depczą ciała jego ojca, a następnie przepędzał je batami.

Słowianie używali jęczmienia jako magicznego środka pomocnego przy chorobie oczu — jęczmieniu. Przykładano go do chorego miejsca, a następnie palono bądź uciekano się tylko do drugiej z tych czynności. Miało to pomóc w pozbyciu się jęczmienia.

Jako rodzaj zboża w folklorze europejskim wchodził w skład ostatniego snopka, który zostawiano po żniwach wierząc, że przyniesie obfitość na rok przyszły.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Frazer J.G., Złota gałąź, Kraków 2012.
  • Niwiński A., Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, Warszawa 1993.
  • Robert K. G. Temple, Dzieje gnozy. Rozmowy z wiecznością , Poznań 1991.
  • Kowalik A., Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian, Kraków 2004.
  • Lipińska J., Marciniak M., Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980.
  • Hart G., Mity egipskie, Warszawa 1999.
  • Graves R., Mity greckie, Warszawa 1992.
  • Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
  • McKenna T., Pokarm bogówWarszawa 2007.
  • Słownik stereotypów i symboli ludowych, pod red. Bartmiński J. , Lublin 1996.
  • Kolankiewicz L., Eleusis: oczy szeroko zamknięte, [w:] „Między teatrem a literaturą”, Wrocław 2004.

Źródło ilustracji:

  • Cilenšek M., Naše škodljive rastline, 1892.

Hiacynt

Najwyraźniej Niderbłonia były kiedyś polem intensywnych działań magicznych, a ich przyszłość dla farmakopei świata badana jest przez profesora Rincewinda z Niewidocznego Uniwersytetu. W krótkim komunikacie ów profesor poinformował, że sok wyciśnięty z drobnych żółtych kwiatków wywołuje u pacjenta pewność trwającą do piętnastu minut. Czego ta pewność dotyczy, trudno dokładnie określić, ale wydaje się, że przez ten krótki czas pacjent jest absolutnie pewien wszystkiego. Dalsze badania pozwoliły stwierdzić, że soki pływającego hiacyntu niosą absolutną niepewność na mniej więcej pół godziny. Filozofowie są bardzo zainteresowani możliwym wykorzystaniem tych mikstur, trwają też poszukiwania rośliny, która łączy cechy obu powyższych; byłaby niezwykle użyteczna dla teologów.
– Pratchett Terry, Para w ruch

Roślina, kwiat znany  także z historii kultury.

Po grecku nazwa hiacyntu brzmi hyakinthos, po łacinie to hyacinthus.

Według mitologii greckiej kwiat hiacyntu miał powstać z krwi umierającego Hiacynta. Zrozpaczony po stracie kochanka bóg Apollo przemienił go po śmierci w kwiat.

Zgodnie z tym mitem na kwiecie hiacynta można dopatrzyć się pierwszej litery jego imienia Y bądź okrzyku bólu, po grecku ai.

Kwiaty te rosły na łące z której została porwana przez Hadesa Persefona. Obok krokusów i lotosów zaścielały także łoże Hery i Zeusa na górze Ida, gdy bogini, przychylna Achajom, próbowała odciągnąć jego uwagę od toczącej się wojny i posłużyła się w tym celu pasem Afrodyty, który sprowadził pożądanie na Zeusa. Związki hiacynta z miłością rysują się także w wierze w to iż spożycie sproszkowanych kwiatów hiacyntu sprzyja pozyskaniu sprawności seksualnej. Kwiat, który wiosną wyrasta z ziemi i barwą przypomina krew mógł kojarzyć się ze śmiercią i odrodzeniem i nim powiązany został z Hiacyntem z mitologii greckiej, był symbolem bóstwa wegetacji, bóstwa umierającej i odradzającej się przyrody. Kult ten miałby swoje początki w religii egejskiej.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Macioti M. I., Mity i magie ziół, Kraków 2006.
  • Lurker M., Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, Warszawa 2011.
  • Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Kubiak Z., Mitologia grecka, Warszawa 1997.
  • Nozedar A., Signs and Symbols Sourcebook. An A to Z compendium of over 1000 designs, New York 2010.
  • Cunningham S., Cunningham’s Encyclopedia of magical herbs, St. Paul, Minn. 2000.
  • Iwicka R., Użycie roślin w telewizyjnych serialach fantastycznych, [w:] „Maska. Roślina”, nr. 27/2015.

Źródło ilustracji:

  • Vrtni hijacint (Hyacínthus orientális), [w:] Cilenšek M., Naše škodljive rastline, 1892.

Grab

— Hmm. . . — mruknął pan Ollivander. — Dzieło Gregorowicza, chyba się nie mylę? To znakomity wytwórca różdżek, choć w wykończeniu zawsze brakuje tego, co ja nazywam. . .  jednakowoż. . .
Uniósł różdżkę i przyjrzał się jej z bliska, obracając ją tuż przed nosem.
— Tak. . . grab i włókienko ze smoczego serca, zgadza się? — powiedział do Kruma, który kiwnął głową. — Nieco grubsza niż zwykle się spotyka. . . raczej sztywna. . . dziesięć i ćwierć cala. . .  Avis!
Grabowa różdżka huknęła, a z jej końca wystrzeliło kilkanaście małych, rozćwierkanych ptaszków, które wyleciały przez otwarte okno.
— Dobrze — powiedział pan Ollivander, oddając Krumowi różdżkę.
– J. K. Rowling, Harry Potter i Czara Ognia

Drzewo znane także z historii kultury.

Łacińska nazwa grabu to carpinus betulus.

W słowiańskiej kulturze ludowej używano grabu w Zielone Świątki do zdobienia chat. Miał również chronić przed piorunami. U Serbów grab przepędzał leśne duchy, również zwane grabami. Ta rola grabu znalazła odzwierciedlenie w nazwach miejscowości. Wiele z nich bierze swoją nazwę od tego drzewa.

Ujęcie z planu filmu Harry Potter i Czara Ognia

Grabowego drzewa używano do wytwarzania części maszyn, a także instrumentów muzycznych.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Podgórska B., Podgórski K. A., Drzewa w pomniki zaklęte. Drzewa pomnikowe w Rudzie Ślaskiej, Katowice 2009.
  • Na początku było drzewo, Warszawa 2011.
  • Brzeszcz K., Dobrze znane? O drzewach inaczej, [w:] „Zeszyty Edukacyjne Śląskiego Ogrodu Botanicznego”, t. 11, Mikołów.

Źródło ilustracji:

  • Carpinus betulus, [w:] Słownik encyklopedyczny Brockhausa i Efrona, 1890-1907.

Grusza

Bagaż zrobiony jest z drewna myślącej gruszy, rośliny tak magicznej, że na Dysku niemal wymarłej. Przetrwała w jednym czy dwóch miejscach. Przypomina wierzbówkę, tyle że zamiast w lejach bombowych, wyrasta w miejscach, które przetrwały potężne wyładowania magiczne. Tradycyjnie robi się z niej laski magów.
– Terry Pratchett, Czarodzicielstwo

Drzewo znane także z historii kultury.

W starożytnej Grecji grusza była symbolem bogini Hery. Z pnia tego drzewa wyrzezano jej posąg w Herajon niedaleko Myken. Drzewo gruszy jest jednym z tych, którego nie może dosięgnąć Tantal skazany na wieczne męki w Tartarze . W folklorze słowiańskim rysuje się związek tego drzewa ze zmorami. Istoty te mogły obracać się w grusze. Ponadto często pojawia się w opowieściach związanych z diabłem. Pod drzewo gruszy należało wylewać wodę po pierwszym obmyciu dziecka.

Kadr z filmu Kolor magii

Grusza pojawia się także w powiedzeniach. „Gruszki na wierzbie” oznaczają więc obiecywanie czegoś niemożliwego. Natomiast określenie „Nie zasypiać gruszek w popiele” oznacza by nie zaniedbywać spraw wymagających załatwienia i ma u źródła stary zwyczaj, kiedy to suszono gruszki w gorącym popiele i należało wystrzegać się zaśnięcia przy tej czynności, by ich nie spalić.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Słownik sterotypów i symboli ludowych, t. 1, pod red. Bartmiński J., Lublin 1996.
  • Benedyktowicz D.; Benedyktowicz Z., Symbolika domu w tradycji ludowej, [w:] „Polska Sztuka Ludowa – Konteksty” 1990, t. 44, z. 4, str. 3-16.

Źródło ilustracji:

  • Thompson R., Watson W., The gardener’s assistant; a practical and scientific exposition of the art of gardening in all its branches, London 1910.

Mirt

W wierzeniach roślina miłości.

Z punktu widzenia historii kultury ważna jest wieczna zieloność mirtu, nawet zimą.

W Grecji mirt był symbolem bogini miłości Afrodyty. Analogicznie Rzymianie poświęcili mirt Wenerze. Podczas obrzędów zaślubin wieniec mirtowy, jako symbol miłości i kobiecości, wkładały panny młode. Wieńce mirtowe nosili także uczestnicy misterów, zarówno dionizyjskich jak i eleuzyjskich. Była to jedna z ukochanych roślin Dionizosa. To gałązkę mirtu bóg podarował Hadesowi, kiedy przybył by odzyskać dla żywych swoją matkę Semele. W Grecji podczas uczt podawano sobie gałązkę mirtu, która była zachętą dla obdarowanego do zaimprowizowania bądź wygłoszenia wiersza. W mirt przemieniła się Myrra, zwróciwszy się o pomoc do bogów po tym jak ojciec chciał ją zabić, gdy dowiedział się, że Myrra, używszy podstępu, dzieliła z nim nocami łoże. Stąd żywicę mirtu nazywano „łzami Myrry”.

Roślina ta była także symbolem pokoju. Wieńcami mirtowymi zdobiono głowy wojowników, którzy wracali z wyprawy wojennej zwycięsko, ale nie przelawszy krwi. Jako symbol pojednania mirtem mieli przyozdobić swoje miecze Aristogejton oraz Hermodios, którzy przywrócili Atenom wolność polityczną. Z tej samej symboliki wynikał zwyczaj noszenia wieńców uwitych z tej rośliny przez urzędników, a także przywożenie przez Greków gałązek mirtu z ojczystego kraju na tereny skolonizowane. U Rzymian dwie mirty stały obok siebie obok świątyni Kwiryna w Rzymie — jedna symbolizowała plebejuszy, druga arystokrację jako nierozerwalnie ze sobą związane. Według legendy w zależności od triumfu arystokracji bądź plebsu jeden z mirtów usychał, a drugi zakwitał. Podczas pokoju zawartego po wojnie między Sabinami i Rzymianami użyto gałązek tej rośliny do rytualnego oczyszczenia. Wieniec mirtowy nosił na głowie wódz podczas ovatio, uroczystości związanych z uczczeniem zwycięstwa.

Ponadto w mitologii rzymskiej mirt łączył się z historią bogini Fauny, Bona Dea. Gałązką tej rośliny miał wychłostać ją własny ojciec, ponieważ nie chciała z nim współżyć. Mit ten tłumaczył niechęć bogini do mirtu i brak tej rośliny w jej kulcie.

W mitologii greckiej i rzymskiej mirt był także symbolem umarłych. Używano go przy strojeniu grobów. Rósł także w Hadesie. Na mirtowym drzewie powiesiła się Fedra.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Kaczor I., Kult drzew w tradycji mitologicznej i religijnej starożytnych Greków i Rzymian, [w:] „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr. 3, Łódź 2001.
  • Macioti M. I., Mity i magie ziół, Kraków 2006.
  • Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Kubiak Z., Mitologia grecka, Warszawa 1997.
  • Markowska W., Mity Greków i Rzymian, Warszawa 1987.

Źródło ilustracji:

  • Myrtus communis, [w:] Penzig O., Flore coloriée de poche du littoral méditerranéen de Gênes à Barcelone y compris la Corse, Paris 1902.

Figowiec

Tego dnia warzyli nowy eliksir, roztwór powodujący kurczenie się ludzi i zwierząt. Malfoy ustawił swój kociołek tuż obok kociołków Harry’ego i Rona, więc przygotowywali składniki na tym samym stole (…)
— I. . . panie profesorze, nie dam sobie rady z obraniem suszonej figi ze skórki — powiedział Malfoy głosem nabrzmiałym złośliwą uciechą.
— Potter, obierz Malfoyowi figę — powiedział Snape, obdarzając Harry’ego jadowitym spojrzeniem.
– J. K. Rowling, Harry Potter i więzień Azkabanu

W wierzeniach święte drzewo.

Z punktu widzenia historii kultury szczególnie istotne są takie gatunki figowca jak ficus ruminalis, czyli figowiec ruminalski dla Rzymian, ficus sycomorus, czyli figowiec sykomora dla starożytnych Egipcjan oraz ficus religiosa, czyli figowiec pagodowy w religii indyjskiej.

Święty figowiec w mitologii rzymskiej rósł u stóp Palatynu w pobliżu groty, gdzie wilczyca wykarmiła założycieli Rzymu — Romusa oraz Remulusa. Figowiec, upamiętniający to wydarzenie, znalazł także swoje miejsce na rzymskim Forum.

Dla Greków figowiec był symbolem obfitości i płodności. Nie przypadkiem łączono go z bogiem Dionizosem i z boginią Demeter. Był darem bogów podarowanym ludziom. Dionizos zatknął fallus wyrzezany z drzewa figowego na grobie Polymnosa w zamian za to iż ów wskazał mu za życia drogę do Hadesu. Figi podarowała także Demeter Fytalosowi, gdy ten przyjął ją gościnnie, gdy błąkała się po Attyce w poszukiwaniu zaginionej córki Persefony. Zgodnie z legendą, to on rozpoczął w Grecji uprawę drzew figowych. Odyseusza uratował od Charybdy fakt, że uchwycił się pnia figi, która rosła nad nią. W religii podczas Dionizjów Wiejskich, na cześć boga Dionizosa, noszono kosze w figowymi owocami. Z drzewa figowego sporządzonego fallusy obnoszone podczas falloforiów, świąt związanych z Dionizosem. Także podczas procesji mistów, podążających na misteria do Eleusis, związane z kolei z Demeter, podążające w orszaku dziewczęta miały figi zawieszone na szyjach.

Dla Rzymian figowiec był symbolem państwa, jego siły i powodzenia. Przy figowcu ruminalskim, ficus ruminalis, zatrzymał się koszyk z Romulusem i Remusem wrzucony do Tybru. Figowiec, wiązany z tym wydarzeniem, rósł na rzymskim Forum. Gdy obumierał, było to złym znakiem dla państwa.

W mitologii indyjskiej aśwattha, figowiec pagodowy (ficus religiosa) był drzewem świata. Według indyjskiej kosmogonii rósł korzeniami w górę, a jego gałęzie obejmowały świat podziemny. Do tych wierzeń nawiązuje buddyzm. Pod figowcem Budda osiąga oświecenie i odtąd drzewo to jest z nim wiązane.

W mitologii egipskiej ficus sycomorus, figowiec sykomora była świętym drzewem wiązanym z boginią Hathor. Drzewo było jej uosobieniem, ona sama miała je zamieszkiwać, jedno z imion bogini brzmiało Pani Sykomory. Po śmierci dusze znajdowały w jego gałęziach schronienie, a także pokarm i wodę, które uchodziły za dar samej bogini. Życzenie zmarłych, dotyczące zamieszkania w gałęziach sykomory, wyrażała Egipska Księga Umarłych. Według niej drzewo to miało być siedzibą bogów, a dwie sykomory rosły przy wschodniej bramie nieba, przez którą wyłaniał się bóg słońca Re w swoim rydwanie.

W starożytności na terenie Azji Mniejszej figi wykorzystywano podczas obrzędu oczyszczającego, który miał na celu odwrócenie suszy. Figi wieszano na szyjach skazanych na śmierć ludzi — kozłów ofiarnych, ginących w imię dobra całej społeczności — których następnie bito ich gałązkami figowca po przyrodzeniu. Ofiara ta miała pobudzić płodność w otaczającym świecie.

W chrześcijaństwie liśćmi figowca Adam i Ewa zasłaniają swoją nagość po zjedzeniu owocu z Drzewa Poznania. Z tego powodu liść figowca jest symbolem grzechu. Słodkie owoce symbolizują jednak Ducha Świętego. Natomiast biblijny motyw, w którym Jezus przeklina to drzewo i sprawia, że usycha, figowiec symbolizuje Synagogę, nawiązując do Żydów jako tych, którzy nie chcą pokutować wzorem chrześcijan. Jest także symbolem nadchodzącego lata, gdy pojawia się jako symbol końca świata, a więc nadejścia Chrystusa. Liście pojawiające się na figowcu zapowiadały nadejście lata. W przypowieści z Księgi Sędziów sykomora, wraz z oliwką oraz winoroślą, są wzywane by królowały nad innymi drzewami. Każde z nich odmawia. W Biblii pojawia się także figowiec sykomora w formie metafory.

W Grecji figa uchodziła za dobry środek na zniwelowanie objawów starości. Żydzi używali fig do leczenia wrzodów.

Znak figi, oznaczający odmówienie komuś czegoś, ale także symbol obelżywości, ma stare korzenie. Był znany już w starożytności.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Kaczor I., Kult drzew w tradycji mitologicznej i religijnej starożytnych Greków i Rzymian, [w:] „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr. 3, Łódź 2001.
  • Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.
  • Leksykon symboli, pod red. Jarosiński R., Warszawa 1991.
  • Macioti M. I., Mity i magie ziół, Kraków 2006.
  • Frazer J. G., Złota gałąź, Kraków 2012.
  • Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
  • Zaświaty i krainy mityczne. Leksykon, pod red. Sacha-Piekło M., Kraków 1999.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Nozedar A., Signs and Symbols Sourcebook. An A to Z compendium of over 1000 designs, New York 2010.

Źródło ilustracji:

  • Meurs J., [w:] Nieuhof J., Description générale de l’empire de la Chine, 1665.

Bób

W samym centrum polanki leżał duży, płaski kamień, na nim stało kilka glinianych miseczek. Między miseczkami rzucała się w oczy wypalona prawie do końca łojowa świeczka. Geralt widział przyklejone do placków roztopionego tłuszczu ziarna kukurydzy i bobu, jak również inne, nierozpoznawalne pestki i nasionka.
– Tak przypuszczałem – mruknął. – Składają mu ofiary.
– Andrzej Sapkowski, Ostatnie życzenie

Roślina znana także z historii wierzeń.

Bób łączony był ze zmarłymi. W starożytnej Grecji używano go podczas lemuriów, święta zmarłych. Był rodzajem okupu dla zmarłych w zamian za zostawienie w spokoju domowników. Ojciec rodziny wychodził nocą boso przed dom, mył ręce w wodzie i dla ochrony przed duchami wypowiadał dziewięć razy stosowaną formułę, jednocześnie rzucając za siebie bób. Nie wolno mu było obejrzeć się za siebie. Duchy za jego plecami zajmowały się zbieraniem bobu.

W mitologii skandynawskiej od bobu pochodziło imię Beyli. Słowo beyla oznacza po prostu bób.

W folklorze słowiańskim bóg także łączono ze zmarłymi, a jego nasion używano do wróżenia.

Ponadto bób kojarzono z nienarodzonym noworodkiem.

W baśniach bób bywa drabiną do nieba.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Słownik sterotypów i symboli ludowych, t. 1, pod red. Bartmiński J., Lublin 1996.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.
  • Leksykon symboli, pod red. Jarosiński R., Warszawa 1991.
  • Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, t. 2, cz. I, Kraków 1939.

Źródło ilustracji:

  • Rembert D. J. , Stirpium historiae pemptades sex sive libri XXX, Antwerpia 1583.

Fiołek

Roślina znana także z historii kultury.

Grecy zwali go ion. Łacińska nazwa to viola. Zgodnie z mitem nazwę tym kwiatom dała Io. Przemieniona przez Herę w jałówkę i męczona przez ugryzienia gza, pożywiała się właśnie fiołkami.

W mitologii greckiej fiołki miały powstać z krwi umierającego Attisa, po tym jak się wykastrował. Miały także wyrosnąć z krwi córki Midasa, która zabiła się i rzuciła na martwe ciało ojca.

Fiołek był kwiatem przypisywanym Afrodycie i Atenie. Rósł na łące, z której Persefona została porwana przez Hadesa do królestwa umarłych. Fiołki łączyły się także z Dionizosem. Kwiatami tymi ozdobiona była jego laska, tyrs, wieńcami zdobiły skronie menady. Ponieważ zgodnie z mitem wyrósł z krwi umierającego Attisa, był wykorzystywany w obrzędach na cześć Kybele. Pień sosny, uosabiający Attisa, był przystrajany między innymi fiołkami.

Obok róży fiołek, a konkretniej jego zapach, uchodził za remedium na bóle głowy oraz miał zapobiegać upiciu się. Z tego powodu Grecy podczas uczt wkładali wieńce z fiołków na głowy.

Rzymianie przyozdabiali fiołkami groby zmarłych. Fiołki poświęcali także geniuszowi w dzień urodzin.

U Słowian fiołek, a dokładniej fiołek trójbarwny, był związany z obchodami Nocy Świętojańskiej. Z kwiatem tym wiąże się także legenda o miłości kazirodczej. Według niej brat i siostra, połączeni tego rodzaju uczuciem, przemieni zostali w bratki.

W chrześcijaństwie przez kolor swoich płatków związany z męczeństwem Chrystusa. Był także symbolem maryjnym i symbolem pokory.

Kwiat ów wiązany był także z zakochanymi i waloryzowany pozytywnie.

 

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Frazer J. G., Złota gałąź, Kraków 2012.
  • Immacolata M. M., Mity i magia ziół, Kraków 2006.
  • Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
  • Leksykon symboli, pod red. Jarosiński R., Warszawa 1991.
  • Kopaliński W.,Słownik symboli, Warszawa 2006.
  • Nozedar A., Signs and Symbols Sourcebook. An A to Z compendium of over 1000 designs, New York 2010.
  • Kowalik A., Kosmologia dawnych Słowian, Kraków 2004.

Źródło ilustracji:

  • Kneucker A., Allgemeine botanische Zeitschrift für Systematik, Floristik, Pflanzengeographie etc, 1895.

Granatowiec

– Oto wino z jednej z piekielnych winnic. Niech cię to jednak nie zniechęca! Na pewno słyszałeś o Tantalu, niegodziwym królu, który upiekł własnego syna i podał go bogom na ucztę? Musi teraz stać po szyję w wodzie, której nie wolno mu pić, pod gałęzią pełną winogron, których nie może zjeść. Wino wyciśnięto właśnie z nich. A ponieważ winorośl zasadzono tam wyłącznie po to, by dręczyć Tantala, możesz być pewien, że winogrona mają znakomity smak i aromat. Granaty zaś pochodzą z sadu Persefony.
– Susanna Clarke, Jonathan Strange i Pan Norrell

W wierzeniach roślina symboliczna.

Jego łacińska nazwa brzmi punica granatum.

W mitologii greckiej granat wyrósł z krwi. Przede wszystkim boga Dionizosa, rozszarpanego przez tytanów. Inna wersja jednak wymienia Side, dziewczynę, która uciekając przez natarczywością ścigającego ją ojca, popełniła samobójstwo na grobie matki. Inna jeszcze wersja łączy granat z wykastrowanym Agdistisem.

Granatowiec rósł w miejscu męki Tantala w Tartarze, lecz ów nie mógł spożyć jego owoców.

W mitologii greckiej i rzymskiej granat wiąże się z symboliką płodności z jednej strony, a więc pełni życia, a z drugiej ze śmiercią.

Jako symbol płodności był granat atrybutem bogini Hery w Grecji, a w Rzymie Jonony. Hera przedstawiana była z owocem granatu w dłoni. Wieniec z liści granatu nosiła na głowie kapłanka bogini Junony, Flaminica Dialis w dniu uroczystości na cześć bogini. Zarówno Hera jak i rzymska Junona patronowały małżeństwu, a pod ich opiekę oddawały się mężatki. W związku z tym w Grecji i Rzymie granaty wiązały się z obrzędami zaślubin. W Grecji dawno je pannom młodym do zjedzenia, Rzymianki wychodzące za mąż wkładały wieńce z drzewa granatu na głowy. Liczne pestki granatu symbolizowały obfitość, wielką liczbę potomstwa. Jego czerwony miąższ był symbolem miłości. Jako taki granat był przypisywany także Afrodycie.

Jako symbol śmierci, ale także następującego po tej śmierci odrodzenia, granat pojawia się w mitach opowiadających o jego powstaniu. Dionizos, z którego krwi granat miał wyrosnąć, był bogiem związanym z roślinnością, wegetacją, odrodzeniem, bogiem umierającym i powracającym do życia. Wreszcie pojawia się granat w micie o Persefonie. To jego owoc, podany bogini przez Hadesa, zatrzymuje ją w krainie umarłych. Ma tam przebywać przez tyle miesięcy w roku, ile spożyła pestek granatu. Jednak uprowadzona do podziemia Persefona, choć zostaje tam zatrzymana właśnie za sprawą spożycia granatu, na wiosnę powraca do świata żywych. Jabłko granatu staje się także jej atrybutem. Granat, jako związany z historią Persefony był symbolem, który pojawiał się na misteriach eleuzyjskich. W Rzymie gliniane figurki przedstawiające owoc granatu składano ze zmarłymi w grobach i przedstawiano na scenach uczt pogrzebowych. Uchodziły za symbol zmartwychwstania.

Jabłko granatu pojawia się także w innych mitologiach, niosąc podobne znaczenia. Było atrybutem fenickiej Tanit, bogini między innymi płodności. Fenicjanie wiązali granat ze słońcem, symbolizował życie, potęgę oraz odnowę. Nosił takie samo miano jak bóg słońca — rimon. Frygijski Attis miał narodzić się w sposób cudowny — z owocu granatu, który jego matka, Nana, położyła sobie na łonie. Podobnie jak w świecie grecko-rzymskim, tak i w Chinach granat symbolizował płodność, a wielość jego nasion zapowiadała liczne potomstwo.

W mitologii chrześcijańskiej granat ma wielorakie, pozytywne znaczenia. Wiązany jest z Matką Boską, ponieważ jego ziarna są tak liczne jak jej przymioty. Z powodu wielkości ziaren zamkniętych w jednej skorupie staje się symbolem wielości w jedności, królestwa bożego, w którym jednoczy się wszystko. Jako owoc okrągły jest symbolem doskonałości. Jego słodkie wnętrze, sok skryty pod twardą skorupą symbolizowało, według św. Ambrożego, doskonałego chrześcijanina, w szczególności kapłana. Czerwony sok granatu wskazywał na krew męczenników. Ponadto, podobnie jak w starożytności, był symbolem zmartwychwstania. Stał się także symbolem zakonu bonifratrów. Według niektórych interpretacji to jabłko granatu było owocem, który zerwała Ewa z drzewa poznania dobra i zła. W mitologii judaistycznej symbolizował wierność zasadom Tory.

W Indiach sok z granatu był remedium na bezpłodność.

Pokaż bibliografię

Literatura:

      • Manfred L., Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, Warszawa 2011.
      • Kaczor I., Kult drzew w tradycji mitologicznej i religijnej starożytnych Greków i Rzymian, [w:] „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr. 3, Łódź 2001.
      • Macioti M. I., Mity i magie ziół, Kraków 2006.
      • Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
      • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
      • Eberhard W., Symbole chińskie. Słownik, Kraków 1996.
      • Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
      • Leksykon symboli, pod red. Jarosiński R., Warszawa 1991.
      • Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.
      • Cirlot J. E., Słownik symboli, Kraków 2007.
      • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
      • Kubiak Z., Mitologia grecka, Warszawa 1997.

Źródło ilustracji:

      • Mathioli P. O., Herbář neboli bylinář, 1562.

Akacja

– Trzymaj. To jest lista rzeczy, których potrzebuję od Bobbyego.
– Akacja? Olej Abramelina? Na co ci te specyfiki?
– Dla ochrony.
– Supernatural, In My Time of Dying

Roślina znana także z historii kultury.

Łacińska nazwa akacji właściwej to Acacia Mill.

Z punktu widzenia historii kultury znaczenie ma twardość i odporność drzewa akacji.

Akacja była świętym drzewem Egipcjan. Narodzili się pod nią bogowie. Z akacji sporządzona była łódka, którą pływała Izyda w poszukiwaniu szczątków swego męża, boga Ozyrysa. Z tego samego drzewa sporządzony był także sarkofag boga.

W Starym Testamencie z drzewa akacjowego Mojżesz sporządził Arkę Przymierza. Ponadto akacja — ze względu na trwałość i odporność — uchodziła w chrześcijaństwie za symbol nieśmiertelności duszy.

W symbolice masońskiej akacja, to symbol trwałości i w takim charakterze pojawia się na grobach budowniczych. Jest tam także symbolem wtajemniczenia.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Na początku było drzewo, Warszawa 2011.
  • Immacolata M. M. ,Mity i magia ziół, Kraków 2006.
  • Leksykon symboli, pod red. Jarosiński R., Warszawa 1991.
  • Cirlot J. E.,Słownik symboli, Kraków 2007.
  • Pietrzak E., Historyczne spojrzenie na mistyczne związki ludzi z drzewami, [w:] „Maska. Roślina”, nr. 27/2015.
  • Iwicka R., Użycie roślin w telewizyjnych serialach fantastycznych, [w:] „Maska. Roślina”, nr. 27/2015.

Źródło ilustracji:

Transactions and proceedings and report of the Philosophical Society of Adelaide, 1878.