Autor: Izabela Ozga

Paproć

Goplana musiała zauważyć moje zmieszanie, bo kazała Wiśniowemu dopilnować przy barze przygotowania dla nas torebek z mieszanką, po czym powiedziała:
— Widzę, że mi pan nie dowierza… chciałabym zapewnić, że kwiaty paproci naprawdę istnieją i wcale nie rosną tylko w noc sobótkową. Znam miejsca, gdzie paprocie kwitną przez cały rok.
– Gdzie to jest?
– Po Tamtej Stronie. — Goplana wykonała gest, który mógł oznaczać zarówno drugą stronę przeciwległej ściany, jak i drugą stronę Rynku.
– Michał Studniarek, Herbata z kwiatem paproci

W wierzeniach roślina magiczna.

Zgodnie z wierzeniami mityczny kwiat paproci przyjmował kolor ognia bądź złota i jaśniał w ciemności.

Kwiat ów wyrastał w Noc Świętojańską bądź w przesilenie zimowe, słowiańskie święto Godów, a następnie w chrześcijańskie Boże Narodzenie. Zakwitał wyłącznie na krótką chwilę o godzinie dwunastej.

Złota barwa kwiatu paproci uczyniła z niego symbol solarny. Był nieodłączną częścią związaną z obchodami Nocy Świętojańskiej. Wyruszano wtedy na jego poszukiwania w głąb borów. Kwiatu jednak strzegły istoty nadprzyrodzone, w tym czarty, które zwodziły poszukujących na manowce.

Mówiono, że kto odnajdzie kwiat paproci, tego czeka bogactwo, szczęście i mądrość. Tej na poły mitycznej roślinie przypisywano moc odnajdywania skarbów. Zgodnie z wierzeniami, by je zdobyć, należało podjąć odpowiednie kroki, różne w zależności od folkloru. W Niemczech i Czechach należało udać się z kwiatem w ręku do ciemnego boru i tam szukać złota. W Rosji należało go rzucić wysoko do góry i szukać skarbu tam, gdzie upadł. Sama paproć, a szczególnie jej liście, znalazła zastosowanie w medycynie ludowej.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Mitologie świata. Słowianie, Kraków 2007.
  • Immacolata M. M.,Mity i magia ziół, Kraków 2006.
  • Ziółkowska M., Szczodry wieczór, szczodry dzień. Obrzędy, zwyczaje, zabawy, Warszawa 1989.
  • Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.

Źródło ilustracji:

  • Rycina autorstwa Pearsona Scotta Foresmana.

Pokrzywa

Nagle przyciągnęła jego wzrok jasna, wolno poruszająca się plama. Śledził ją, czekając na kolejną błyskawicę. Gdy błysnęło, zobaczył ku swemu zdumieniu dziewczynę w białym gieźle, zrywającą i kładącą do kosza wielkie i rozłożyste cmentarne pokrzywy. Dziewczyna też go zobaczyła. Po chwili wahania podeszła, postawiła kosz. Nie zwróciła najmniejszej uwagi ani na fra​so​bli​we​go ko​ścio​tru​pa, ani na ko​sma​te​go stwo​ra, dłu​bią​ce​go mię​dzy pa​lu​cha​mi wiel​kich stóp.
— Dla przy​jem​no​ści? — spy​ta​ła. — Czy z obo​wiąz​ku?
— Eee… Z obowiązku… — pokonał strach, pojął, o co pytała. — Brat… Brata mi zabili. Tutaj leży…
— Aha — od​gar​nę​ła wło​sy z czo​ła. — A ja tu, wi​dzisz, po​krzy​wy zbie​ram.
— Żeby uszyć ko​szu​le — wes​tchnął po chwi​li, od​ga​du​jąc. — Dla bra​ci za​klę​tych w ła​bę​dzie?
Mil​cza​ła dłu​go.
— Dziwny jesteś — powiedziała wreszcie. — Pokrzywy są na płótno, a jakże. Na koszule. Ale nie dla bra​ci. Ja nie mam bra​ci. A gdy​bym mia​ła, ni​g​dy nie po​zwo​li​ła​bym, by wło​ży​li te ko​szu​le.
– Andzej Sapkowski, Narrenturm

W historii kultury ziele magiczne.

Jako ziele parzące stanowiła ekwiwalent ognia, a także środek ochronny.

Pokrzywa miała magiczne znaczenie szczególnie dla Słowian. Używano jej aby odstraszyć złe moce. W Noc Świętojańską palono w ogniach świętojańskich, umieszczano w różnych miejscach domów i budynków gospodarskich, wieszano nad drzwiami, zatykano nad powałą, wtykano w okna. W ten sposób chroniono od demonów, czarów oraz wiedźm, nie tylko ludzi i miejsce ich zamieszkania, ale także bydło. W tym celu krowom dodatkowo umieszczano pokrzywowe wieńce na łbie. Wierzono, że wiedźma, która będzie chciała przekroczyć próg chaty, poparzy się pokrzywą i ucieknie.

Pokrzywę wykorzystywano także w medycynie ludowej. Pokrzywowa chłosta miała wypędzić z ciała chorego chorobę, podobnie jak włożona na głowę pokrzywowy wieniec odganiał bóle głowy.

Motyw pokrzywy, a dokładniej pokrzywowych koszul wyplatanych przez siostrę dla przemienionych w łabędzie braci, pojawia się w baśniach, konkretniej w Dzikich Łabędziach Hansa Christiana Andersena.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Kowalik A., Kosmologia dawnych Słowian, Kraków 2004.
  • Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, t. 2, cz. I, Kraków 1939.
  • Cunningham S., Cunningham’s Encyclopedia of magical herbs, St. Paul, Minn. 2000.

Źródło ilustracji:

  • Budd’s flora of the Canadian Prairie Provinces, Canada 1987.

Muchomor Czerwony

Fala muchomorowej energii, która przesunęła się przez jego system nerwowy, znajdowała najlepszy wyraz w tekstach dotyczących papierosów – zapewne w myśl zasady, wedle której pierwsza prawdziwie udana inicjacja erotyczna czy narkotyczna przesądza o życiowych pasjach człowieka.
– Pielewin Wiktor, Pokolenie P

Roślina, grzyb znany także z historii wierzeń.

Łacińska nazwa muchomora czerwonego to amanita muscaria.

Muchomor czerwony zasłynął za sprawą swoich właściwości halucynogennych. Po jego zażyciu pojawia się stan euforii, najróżniejsze halucynacje, w tym zmiana kształtu z ludzkiego na półzwierzęcy, występują także wizje o charakterze mistyczno-religijnym. Skutkiem ubocznym są wymioty, zawroty głowy oraz senność.

Halucynogenne właściwości muchomora czerwonego były wykorzystywane w szamanizmie syberyjskim. Spożywając kawałki tego grzyba na surowo bądź w formie napoju, szamani wpadali w trans, podczas którego wyprawiali się w zaświaty. W czasie podróży ukazywały im się duchy grzybów, pomocnicy służący wsparciem. Nie tylko szaman, ale również uczestnicy obrzędu korzystali z dobrodziejstw muchomora czerwonego. Toksyczne związki były usuwane z ciała szamana wraz z moczem, który to mocz pili następnie uczestnicy obrzędu, ponieważ zachowywał halucynogenne właściwości. Muchomor czerwony zajmował także specjalne miejsce w mitologii tych ludów. W przedstawieniach pojawia się w funkcji osi świata, czyli axis mundi.

Jedna z teorii wiąże muchomor czerwony ze świętym napojem wedyjskim, somą. Inna teoria z berserkami, wojownikami skandynawskimi wpadającymi w bojowy szał. Koncepcja jakoby zażywali oni muchomora czerwonego przed bitwą została odrzucona ze względu na skutki uboczne jakie powoduje jego zażycie i które utrudniałyby walkę. Niewykluczone jest jednak użycie muchomora w dawnej religii skandynawskiej w innych, rytualnych kontekstach.

W folklorze całego świata pojawia się motyw zantropomorfizowanych grzybów, czyli muchomorów z ludzkimi nóżkami. Znajdziemy go między innymi w syberyjskim szamanizmie, dokładniej u Czukczów, a także u Indian. Według jednej z teorii wizja ta dała także początek europejskim skrzatom i krasnoludkom.

Dawniej używano muchomora czerwonego do zabijania owadów.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Mann J., Zbrodnia, magia i medycyna, Toruń 1996.
  • McKenna T., Pokarm bogów, Warszawa 2007.
  • Malinowski Ł., Berserkir i ulfhednar, Kraków 2009.
  • Szczygielska M., Berserkowie: elita wojowników czy aspołeczni zabijacy?, [w:] Antropologia Religii, 2010, s. 130–172.
  • Rozwadowski A., Indoirańczycy – sztuka i mitologia. Petroglify Azji Środkowej, Poznań 2003.
  • Sztuka naskalna i szamanizm Azji Środkowej, pod red. Rozwadowski A., Kośko M. M., Dowson T. A., Warszawa 1999.
  • Szyjewski A., Szamanizm, Kraków 2005.
  • Matzner R., Grzyby a umysł, dostępne [on-line] http://www.psilosophy.info/pdf/grzyby_a_umysl_(psilosophy.info).pdf.

Źródło ilustracji:

  • Vibert Ch., Amanite tue-mouche, [w:] Précis de Toxicologie clinique & médico-légale, 1907.

Mięta

Roślina znana także z historii wierzeń.

W mitologii greckiej mięta bierze swój początek od nimfy Minte, ukochanej przez Hadesa, ale prześladowanej przez zazdrosną Persefonę. Z tego powodu bóg, by chronić ją przed gniewem bogini, zamienia Minte w roślinę. Miało to miejsce na górze Triphylos w Bitynii.

Wodę z jęczmienia i mięty piła Demeter na dworze króla Keleosa w Eleusis, a podała jej ją królowa Metanejra. Mięta wraz z jęczmieniem była prawdopodobnie składnikiem świętego napoju, kykeonu, spożywanego przez mistów podczas misterów eleuzyjskich.

U Słowian było to ziele związane z Nocą Świętojańską. Miało moc odganiania zła. W folklorze słowiańskim miętę dodawano do trumny nieboszczyka, wiązała się więc z obrzędami pogrzebowymi.

W medycynie ludowej zalecana na żołądek, wzmocnienie i orzeźwienie oraz bóle głowy.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Macioti M. I., Mity i magie ziół, Kraków 2006.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Cunningham S., Cunningham’s Encyclopedia of magical herbs, St. Paul, Minn. 2000.

Źródło ilustracji:

  • McNair J. B., Spices and condiments, 1930.

Dereń

Święte drzewo Rzymu.

Dereń miał rosnąc na szczycie Palatynu w Rzymie, jednym z siedmiu wzgórz na których założono miasto. Powstał z oszczepu, który założyciel miasta, Romulus, cisnął w ziemię.  Według relacji Plutarcha, gdy któryś z mieszkańców spostrzegł, że święte drzewo zaczyna usychać, podnosił alarm i wszyscy mieszkańcy zbiegali się, by je podlewać.

W mitologii greckiej laskę dereniową posiadał wieszcz Terezjasz. Był to dar od bogini Ateny.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Kaczor I., Kult drzew w tradycji mitologicznej i religijnej starożytnych Greków i Rzymian, Łódź 2001.
  • Graves R., Mity greckie, Warszawa 1992.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Frazer J. G., Złota gałąź, Kraków 2012.

Źródło ilustracji:
Cornus mas. The male Dogwood, or Cornel tree, [w:] Arboretum et fruticetum britannicum, London 1844.

Sosna

– Sosnowe gałęzie, żeby nie wpuścić choroby i kamień, żeby zakotwiczyć nasze dusze. To symbole ziemi. Węgielek z ognia ma przegnać mroczne duchy. Sosna w kominku też ma takie działanie, a sosnowy dym przegania niezdrowe powietrze. Czterokrotnie błogosławiona woda ze skórzanego wiadra, której kroplami obrysowuje się krąg wokół domu.
– Gail Z. Martin, Wybraniec Mrocznej Pani

W wierzeniach drzewo magiczne.

Sosna pojawia się w wielu mitologiach. Łączona jest z umierającymi i zmartwychwstającymi bogami, odpowiedzialnymi ze wegetację i odrodzenie przyrody. W Egipcie była symbolem Ozyrysa. W mitologii frygijskiej łączono ją z Attisem. Attis kastruje się i umiera właśnie pod sosnowym drzewem i zostaje wskrzeszony przez boginię Kybele. W obrzędach religijnych ku czci Attisa, związanych z początkiem wiosny, sosna, jako symboliczne uosobienie tego ostatniego, odgrywała doniosłą rolę. Stanowiła odpowiednik ciała boga. Przystrojona była obnoszona po ulicach. W mitologii greckiej drzewo to kojarzono z Dionizosem, którego przybycie zwiastowało nadchodzącą wiosnę. Laska tego boga, tyrs, zwieńczona była właśnie sosnową szyszką. Pokrewne znaczenie ma sosna w folklorze słowiańskim. W święcie na powitanie wiosny, zwanym między innymi gaikiem bądź gaikiem, przystrajano właśnie sosnę, którą następnie obnoszono po okolicy. Także w tym wypadku była symbolem odrodzenia przyrody.

W Grecji sosna przypisywana była Posejdonowi. Wiążę się to z faktem, że z drzewa sosnowego sporządzano statki, szczególnie zaś stępki do nich. Ponadto przypisywana była Artemidzie i Afrodycie, a także Panu. Nimfa Pyttis, ścigana przez Pana, miała zamienić się w sosnę. Na sośnie bóg Apollo powiesił Marsjasza i obdarł go ze skóry. W folklorze słowiańskim sosna była także znana ze swoich właściwości leczniczych. Popiołem z jej igieł okładano dziąsła. Miał to być skuteczny środek na ból zębów. Z kolei gotowane w serwatce szyszki sosnowe i pęczki miały pomagać na darcie w kościach, swędzie głowy oraz na wrzodziankę.

W Chinach i Japonii, sosny były szczególnymi drzewami. Jako drzewa, które nie traciły igieł w zimie stały się symbolem długowieczności i wytrwałości. Sadzano je na grobach, co miało wzmocnić dusze zmarłych. Ponoć pierwszy cesarz nadał sośnie rosnącej u stóp góry Tai Shan szlachectwo piątej klasy tak ważne były to drzewa.

W mitologii chrześcijańskiej sosna także ma szczególne znaczenie. Miała udzielić schronienia świętej rodzinie. Z tego powodu kształt szyszki sosnowej miałby przypominać błogosławiącą dłoń Chrystusa.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Na początku było drzewo, Warszawa 2011.
  • Cetwiński M.; Derwich M., Herby, legendy, dawne mity, Wrocław 1989.
  • Marszałek E., Las i drzewa w kulturze i wierzeniach
  • Immacolata M. M. ,Mity i magia ziół, Kraków 2006.
  • Leksykon symboli, pod red. Jarosiński R., Warszawa 1991.
  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Kubiak Z., Mitologia grecka, Warszawa 1997.
  • Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
  • Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław. 2008.
  • Eberhard W., Symbole chińskie. Słownik, Kraków 1996.

Źródło ilustracji:

  • Pinus sylvestris, [w:] Step E., Wayside and woodland blossoms; a pocket guide to British wild flowers for the country rambler, London, New York 1895.

Narcyz

Kwiat znany także z historii kultury.

Zgodnie z greckim mitem nazwę narcyzowi dał zakochany we własnym odbiciu Narcyz. Kwiat ów wyrósł na miejscu jego śmierci.

Narcyz w grecko-rzymskim kręgu kulturowym wiązał się z jednej strony ze śmiercią, a z drugiej z odrodzeniem. Wierzenie to wynikało prawdopodobnie z faktu, że jest to roślina cebulkowa, która zimą i jesienią kryje się w ziemi, a następnie kwitnie na wiosnę. W mitologii greckiej przypisywany Hadesowi i Persefonie, ale także eryniom. Analogicznie W Rzymie jest to kwiat przypisywany bogu umarłych, Plutonowi, a także furiom, rzymskim odpowiedniczkom greckich erynii, które zdobiły sobie nimi głowy. Wieńce z narcyzów miały także zdobić skronie Parek.

O narcyzie i Persefonie mówi mit. Zgodnie z nim narcyza wydać miała sama Gaja, ziemia, zgodnie z wolą Zeusa. Kwiat ów skusił Korę swym wyglądem i oszałamiającym zapachem, a gdy go zerwała ziemia rozwarła się i pojawił się Hades, bóg zmarłych na swoim rydwanie, który porwał ją do swojej siedziby i wziął za małżonkę. Odtąd właśnie zasiadająca na hadesowym tronie Kora już pod imieniem Persefony nosi wieniec z tych kwiatów na głowie.

Narcyzowe kwiaty pojawiają się w rzymskich i greckich obrzędach pogrzebowych. Grecy sadzili je na grobach jako symbol bliskości snu i śmierci, ich mitologicznego pokrewieństwa. W Grecji wierzono również, że zapach narcyzów może mieć oszołamiające działanie sprowadzające omamy.

W średniowieczu ze względu na podobieństwo z lilią narcyz był przypisywany Najświętszej Marii Pannie.

W Azji narcyz, to symbol szczęścia. U Arabów, to symbol człowieka o prostolinijnych charakterze. Symbolizm ten wynika z wyglądu narcyza, a konkretniej jego prostej łodygi.

Obecnie narcyz wiązany jest z próżnością. Mówi się o kimś, że jest narcystyczny.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Kubiak Z., Mitologia grecka, Warszawa 1997.
  • Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
  • Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław. 2008.
  • Immacolata M. M. ,Mity i magia ziół, Kraków 2006.
  • Leksykon symboli, Warszawa 1991.
  • Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.

Źródło ilustracji:

  • Rariorum Stirpium Historiae, 1576.

Cedr

Tuzin niewolnic i tyleż szlachetnych skalmierskich panien postanowiono wyprawić w jej orszaku ku Górom Żmijowym, by znalazły mężów pośród szlachty Przerwanki. Cedrowe łoże pobłogosławione w świątyni boga, aby uczynić ją płodną.
– Anna Brzezińska, Żmijowa harfa

Drzewo znane także z historii kultury.

Ze względu na długowieczność, fakt, że zawsze pozostaje zielony oraz ponieważ osiąga znaczące rozmiary, w wierzeniach uosabiał siłę i wytrwałość.

W starożytności szczególnie cenione były cedry z Libanu i Syrii. Z tego powodu oba te kraje nazywane były Krajem Cedrów.

Cedru używano zarówno w religii wschodu jak i w wierzeniach indoeuropejskich do wyrobu posągu bóstw, budowy świątyń oraz pałaców, a także cennych mebli.

Cedry, rosnący w krainie cedrów, pojawia się w mezopotamskim Eposie o Gilgameszu. Strzeże go potwór Huwawa. Gilgamesz, z pomocą przyjaciela Enkidu, zabija go, by zdobyć cedr. W religii staroirańskiej drzewa cedrowego używano do rozpalania świętego ognia. W funkcji drzewa świata, osi kosmicznej, czyli axis mundi, pojawia się w obrzędach szamańskich. Indianie wyrabiali z drzewa cedrowego przedmioty kultowe. Starożytni Egipcjanie używali go do mumifikacji zwłok, zarówno oleju z tego drzewa jak i wiór.

W Starym Testamencie cedr używany jest jako środek na trąd, który miał zapobiec rozkładowi ciała, a także jako składnik wody oczyszczającej człowieka po kontakcie ze zmarłymi. W tym charakterze był cedr środkiem magicznym, ponieważ cechy cedru miały przenieść się na ciało trędowatego. Symbolika chrześcijańska połączyła cedr z Chrystusem, ale także z Najświętszą Marią Panną.

Starożytni używali olejku pozyskanego z cedru jako środka skutecznego na ból zębów.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Łyczkowska K., Szarzyńska K., Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1986.
  • Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
  • Leksykon symboli, pod red. Jarosiński R., Warszawa 1991.
  • Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.
  • Nozedar A., Signs and Symbols Sourcebook. An A to Z compendium of over 1000 designs, New York 2010.

Źródło ilustracji:

  • James Ward, A Cedar on a Rise with a Herd of Deer Grouped Beneath its Shade, 1814.

Oliwka

Pierwsza pizza na Dysku była dziełem klatchiańskiego mistyka, Roniona „Joego Apokalipsy” Shuwadhiego, który twierdził, że przepis otrzymał we śnie od samego Stwórcy Dysku. Stwórca miał też oznajmić, że właśnie coś takiego chciał osiągnąć od samego początku. Ci z pustynnych wędrowców, którzy mieli okazje zobaczyć oryginał (nadal cudownie zachowany w Zakazanym Mieście Ee) twierdzą, że Stwórcy chodziło o niezbyt dużą porcję z serem i papryką, ozdobioną kilkoma czarnymi oliwkami. Takie elementy jak góry i morza zostały umieszczone w chwilowym porywie entuzjazmu, co zresztą często się zdarza.
– Terry Pratchett, Mort

W wierzeniach święte drzewo.

W mitologii greckiej szczep oliwki miał przynieść do Olimpii Herakles z kraju Hyberborejczyków od kapłanów Apolla. W Atenach była darem bogini Ateny dla jej mieszkańców. Darem, który okazał się, według opinii sędziów w liczbie dwunastu olimpijskich bogów, lepszy niż źródło wody, które wytrysło od uderzenia trójzębu Posejdona.

Święta oliwka, według legendy ta sama, którą podarowała miastu Atena, rosła przy świątyni Erechteusza. Po tym jak podczas najazdu Persów świątynia została zburzona, a drzewo spalone, oliwka odrosła po złożeniu ofiary w miejscu, gdzie poprzednio została zniszczona. Był to znak przychylności bogini dla miasta. Z kolei oliwka, z której Herakles sporządził swoją maczugę, pochodziła z Helikonu bądź Zatoki Sarońskiej.

W mitologii greckiej oliwka była atrybutem Ateny. Drzewo to wiązano także z Apollem. W Atenach jego ścięcie było uważane za zbrodnię. Nad oliwkami ateńskimi sprawował boską pieczę Zeus Morios. Według jednej z wersji, to właśnie pod pniem oliwki  na wyspie Delos narodził się Apollo. O gałąź tego drzewa zaczepił się rydwan Hippolita. Oliwkowym prętem wyłupił oczy potworowi Polifemowi Odyseusz. Ofiarę z oliwki przewiązanej białą, wełnianą nitką składa Tezeusz w świątyni Apolla w Delfach przed udaniem się na Kretę i zabiciem Minotaura. Z oliwki sporządzona była maczuga Heraklesa. Przywieziona przez Heraklesa z kraju Hyberborejczyków, wieńczyła odtąd skronie zwycięzców w igrzyskach olimpijskich organizowanych w Olimpii. Do pnia oliwki przywiązała Hera przemienioną w krowę Io i postawiła na jej straży potwora, olbrzyma Argosa.

Oliwą z oliwki namaszczano niemowlęta. Poza tym była stosowana w charakterze użytkowym – Grecy namaszczali nią ciała po każdej kąpieli, czynili to także zawodnicy igrzysk olimpijskich by łatwiej wyrwać się przeciwnikowi. Oliwka była dla Greków symbolem urodzaju i obfitości. Wiązano ją także ze światłem. Według wierzeń starożytnych oliwka, a dokładniej miotła sporządzona z jej gałęzi, chroniła przed demonami i złymi duchami, które przybierały postać much i komarów. Obrzędu ochronnego oczyszczenia domostwa dokonywano podczas Nowego Roku. W święta Apolla obnoszono gałązki oliwne przewiązane czerwoną i białą wełną.

W Rzymie oliwkę wiązano z boską parą, Minerwą i Jowiszem. Z tego powodu jako drzewa symboliczne stały na rzymskim Forum.

W mitologii hebrajskiej jak i później w chrześcijaństwie, oliwka zachowuje swój święty charakter. Oleju z oliwki używa się do namaszczania kapłanów, królów oraz proroków. Używa się jej podczas najważniejszych sakramentów, chrztu, bierzmowania, namaszczenia na kapłana oraz sakramentu chorych. Olej z oliwy płonie w świątynnych lampach. W Starym Testamencie oliwka, a dokładniej jej gałąź przyniesiona Noemu przez gołębicę, jest symbolem pokoju i nadziei. Była także symbolem mądrości, a w symbolice pór roku wskazuje na zimę, ponieważ jej owoce zbiera się jako ostatnie.W islamie oliwka, to symbol proroka Mahometa, wiązany ze światłem.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Kaczor I., Kult drzew w tradycji mitologicznej i religijnej starożytnych Greków i Rzymian, [w:] „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr. 3, Łódź 2001.
  • Macioti M. I., Mity i magie ziół, Kraków 2006.
  • Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Kubiak Z., Mitologia grecka, Warszawa 1997.
  • Cetwiński M.; Derwich M., Herby, legendy, dawne mity, Wrocław 1989.
  • Unterman A., Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, Warszawa 1994.
  • Nozedar A., Signs and Symbols Sourcebook. An A to Z compendium of over 1000 designs, New York 2010.
  • Leksykon symboli, pod red. Jarosiński R., Warszawa 1991.
  • Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.

Źródło ilustracji:

  • The New Student’s Reference Work, pod red. Beach Ch. B., Chicago 1914.

Groch

– Zawsze uważałem… — monarchista wyjął fajkę i zaczął ją nabijać spokojnymi gestami człowieka, który zamierza wygłosić wykład – …że największym problemem królowania jest ryzyko, że ktoś nakłuje waszą córkę.
Zawiesił głos.
– A ona zapadnie w sen na sto lat — dokończył beznamiętnie.
– Aha… — odpowiedzieli pozostali, nie wiadomo czemu z ulgą.
– Zużywa się też sporo ziarnek grochu — dodał.
– No tak, na to nie ma rady – zgodziła się niepewnie kobieta.
– I trzeba ciągle na nich spać – dodał monarchista.
– Nie wspominając już o setkach materacy.
– Właśnie.
– Naprawdę? Chyba mógłbym mu je załatwić w cenach hurtowych — obiecał Gardło
– Terry Pratchett, Straż! Straż!

Roślina znana także z historii kultury.

Groch pojawia się w wierzeniach i folklorze Słowian. Był strawą dla umarłych, ofiarą zostawianą im podczas święta Dziadów. W folklorze słowiańskim groch wiązano go z demonami. Wśród grochu mogła spacerować południca, groch lubiły utopce, znano również pokrewne południcom baby grochowe. Grochem przystrojona była znana z folkloru postać człowieka przebranego za niedźwiedzia, pojawiająca się podczas uczt noworocznych oraz obrzędów weselnych. Spożywano go podczas Godów, był zapowiedzią obfitości na rok przyszły. To także trzecie danie spożywane podczas święta niedźwiedzia, znanego z folkloru rosyjskiego i urządzonego w przeddzień Najświętszej Marii Panny. Ponadto w folklorze, podczas rytualnej czynności bicia rózgą dopiero co ochrzczonego dziecka, groch pojawia się w zamawianiu. Rytuał ten ma uczynić z dziecka dobrego gospodarza na przyszłość. Wieniec grochowy podarowany zalotnikowi starającemu się o pannę, był symbolem odmowy. Zgodnie z wierzeniami ludowymi dobrze jest siać groch w czasie pełni, unikać tej czynności podczas nowiu, stan księżyca ma bowiem wpływ na wzrost.

Motyw ziarnka grochu pojawia się w baśni Hansa Christiana Andersena Księżniczka na ziarnku grochu.

Pokaż bibliografię

Literatura:

  • Drabik W., Cztery pory życia. O współzależności obrzędów dorocznych i rodzinnych, [:w] „Polska Sztuka Ludowa”, 1, 1990, str. 15–30, 63-64.
  • Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, t. 1, Kraków 1939.
  • Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, t. 2, Kraków 1939.
  • Pełka L. J., Polska demonologia ludowa, Warszawa 1987.
  • Danuta Benedyktowicz Z. B., Symbolika domu w tradycji ludowej, [:w] „Konteksty : polska sztuka ludowa : antropologia kultury, etnografia, sztuka”, t. 44, nr. 4 (211), 1990, str. 3-16, 64.
  • Ziółkowska M., Szczodry wieczór, szczodry dzień. Obrzędy, zwyczaje, zabawy, Warszawa 1989.
  • Baranowski B., W kręgu upiorów i wilkołaków, Łódź 1981.
  • Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.
  • Słownik stereotypów i symboli ludowych, pod red. Bartmiński J. , Lublin 1996.
  • Frazer J.G., Złota gałąź, Kraków 2012.

Źródło ilustracji:

  • Bruno G., Le tour de la France par deux enfants, 1904.